przestępstwa gospodarcze

Łapówka czy podziękowanie? Od jakiej kwoty zaczyna się korupcja?

Drogi alkohol? Voucher na zagraniczny wyjazd? 100 zł wręczone w kopercie? Kiedy mamy do czynienia z wyrazem wdzięczności za udzieloną pomoc w załatwieniu jakiejś sprawy, a kiedy już z łapówką?

Zarówno w przypadku korupcji urzędniczej, np. w razie wręczenia prezentu urzędnikowi lub lekarzowi, jak i w przypadku korupcji gospodarczej (we wcześniejszych wpisach omawiałam kwestię tego, na czym polega korupcja w sektorze prywatnym [KLIK] i kto może ponieść odpowiedzialność karną za ten rodzaj łapówkarstwa [KLIK]) mamy do czynienia z wręczeniem lub obietnicą wręczenia korzyści majątkowej lub osobistej. Kodeks karny NIE wskazuje kwoty pieniężnej w celu odróżnienia prezentu od łapówki. Brak w nim również chociażby przykładowego wyliczenia, jakie prezenty są traktowane jako łapówki.

W Kodeksie karnym znajduje się natomiast krótka definicja pojęcia „korzyść majątkowa” i „korzyść osobista”

Art. 115 § 4 Korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego.

Czym jest korzyść majątkowa jako łapówka?

Za korzyść majątkową uznaje się przysporzenie majątkowe, które polega na zwiększeniu aktywów lub zmniejszeniu pasywów albo uniknięcie nieuchronnie grożącej straty majątkowej. Z prawniczego na nasze – korzyść majątkowa jako łapówka musi mieć wartość wyrażoną w pieniądzu, a ponadto za pomocą danej korzyści majątkowej można zaspokoić określoną potrzebę.

Jako przykłady korzyści majątkowej jako łapówki w wypadku korupcji w sektorze gospodarczym wskazuje się:

  • wręczenie gotówki,
  • przelanie pieniędzy na konto,
  • spłacenie czyjegoś kredytu,
  • wręczenie drogiego prezentu, np. alkoholu, ubrań, auta, nieruchomości,
  • zapłata wynagrodzenia za wykonaną pracę lub usługę, np. wykonanie prac, sporządzenie opinii, które nie odpowiada wartości rynkowej,
  • umożliwienie kupienia rzeczy po cenie niższej niż jej rzeczywista wartość,
  • luksusowy wyjazd bez opłat,

– w zamian za nadużycie udzielonych innej osobie uprawnień lub niedopełnienie ciążącego obowiązku mogące wyrządzić jednostce szkodę majątkową albo stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji lub niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia (o tym, na czym polegają te czynności, przeczytasz we wcześniejszym wpisie – [KLIK]).

Wręczenie korzyści majątkowej tylko wtedy ma charakter bezprawny, jeśli będzie wiązać się z jakimś świadczeniem ekwiwalentnym, czyli wykonaniem lub obietnicą wykonania jednej z wyżej wymienionych czynności. Sens przestępstwa korupcji polega właśnie na tym, że łapówkę wręcza się po to, by zyskać czyjąś „przychylność”.

Od jakiej kwoty zaczyna się łapówka?

Jak już pisałam, prawo karne nie wskazuje, od jakiej kwoty mamy do czynienia z korupcją. Nie każdy – nawet drogi – dowód wdzięczności automatycznie oznacza, że mamy do czynienia z przestępstwem – szczególnie w sprawach, w których zarówno osoba wręczająca prezent, jak i otrzymująca ten prezent są osobami zamożnymi. W niektórych branżach drogie prezenty są po prostu zwyczajem. 

W nauce prawa karnego w odniesieniu do przestępstw korupcyjnych zaproponowano następujące kryteria rozróżnienia łapówki od dozwolonych dowodów wdzięczności:

1) kryterium czasu wręczenia – gratyfikacja może zostać wręczona dopiero po dokonaniu danej czynności (zakończeniu relacji pomiędzy obdarowującym a obdarowanym), a nie w trakcie jej wykonywania; w przypadku długotrwałych więzi (np. uczeń – nauczyciel) dopuszczalne jest w wyjątkowych sytuacjach wręczenie prezentu również po zakończeniu pewnego etapu relacji wiążącej obdarowanego z wręczającym;

2) kryterium braku obietnicy, żądania lub uzależnienia;

3) kryterium legalności czynności – gratyfikacja nie może być wręczona w zamian za czynność sprzeczną z porządkiem prawnym;

4) kryterium jakościowe – nie może zostać uznane za dopuszczalny dowód wdzięczności wręczenie osobie pełniącej funkcję publiczną gotówki (pieniędzy); gratyfikacja winna mieć co najwyżej charakter drobnego poczęstunku lub przedmiotu, takiego jak m.in. kwiaty, czekoladki, książki, przedmioty wykonane własnoręcznie: hafty, obrazy czy rzeźby, własnoręcznie upieczony tort, owoce z własnego ogrodu czy też alkohol. Jak podnosi się w doktrynie, omawiane kryterium stosować należy z uwzględnieniem specyfiki zawodu wykonywanego przez osobę przyjmującą prezent;

5) kryterium wartości przedmiotu (wsparte dodatkowo kryterium proporcjonalności) – wartość przedmiotu lub usługi nie powinna przekraczać 100 zł, przy czym należy jeszcze zwrócić uwagę, aby wartość przedmiotu była proporcjonalna do czynności, za którą odwdzięcza się wręczający korzyść. Uratowanie życia przez lekarza uzasadnia wręczenie „prezentu” wyższej wartości niż nauczycielowi po zakończeniu roku szkolnego;

6) kryterium altruistycznego celu wręczenia korzyści majątkowej lub osobistej, tj. w celu wyrażenia wdzięczności

– (A. Barczak-Oplustil, M. Iwański [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Część II. Komentarz do art. art. 212-277d, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017, art. 228 – za M. Iwański, Zwyczaj jako „okoliczność wyłączająca bezprawność” wręczania lub przyjmowania prezentów przez pracowników służby zdrowia, CZPKiNP 2009, s. 220 i n).

Zacytowane kryteria są pomocne przy rozpatrywaniu spraw korupcyjnych, jednak pamiętaj, że nie stanowią one wiążących przepisów. Każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie.

Czym jest korzyść osobista jako łapówka?

Korzyść osobista to korzyść, której nie da się wyrazić w pieniądzu, taka, która nie ma charakteru majątkowego. Korzyść osobista jako łapówka poprawia sytuację innej osoby lub dzięki wręczeniu łapówki sytuacja tej osoby pozostaje niepogorszona.

Przykłady korzyści osobistej jako łapówki w sektorze prywatnym to:

  • awans w pracy,
  • przyjęcie do pracy,
  • udzielenie dodatkowego urlopu,
  • obietnica opublikowania korzystnego artykułu w mediach,
  • wprowadzenie do elitarnego klubu

– w zamian za nadużycie udzielonych innej osobie uprawnień lub niedopełnienie ciążącego obowiązku mogące wyrządzić tej jednostce szkodę majątkową albo stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji lub niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia (o tym, na czym polegają te czynności, przeczytasz we wcześniejszym wpisie – [KLIK]).

Ze względu na to, że – w przeciwieństwie do korzyści majątkowej – korzyść osobista jako łapówka nie ma charakteru materialnego, nie jest rzeczą, pojawia się rzadko w praktyce sądowej. Oczywiście korzyść ta musi mieć charakter bezprawny, czyli w trakcie procesu karnego należy udowodnić, że dana korzyść, np. awans, nie należał się określonej osobie.


adw. dr Joanna Machlańska

Potrzebujesz wsparcia prawnego? Skontaktuj się ze mną:

kancelaria@adwokatmachlanska.pl 

www.adwokatmachlanska.pl


Niniejszy blog zawiera jedynie treści o charakterze ogólnym. Wpisy umieszczone na tym blogu nie stanowią porady prawnej, opinii prawnej lub wiążącej wykładni prawa i nie mogą być podstawą do podejmowania decyzji w konkretnych sytuacjach. Joanna Machlańska prowadząca działalność gospodarczą pod firmą Kancelaria Adwokacka adwokat Joanna Machlańska z siedzibą w Krakowie nie odpowiada za treść niniejszego bloga w zakresie, w jakim inne osoby mogłyby doznać jakiejkolwiek szkody w związku z podjęciem jakichkolwiek działań lub zaniechaniem podjęcia jakichkolwiek działań. Wpisy umieszczone na blogu zostały oparte o przepisy obowiązujące w chwili opublikowania wpisów. Jeśli czytasz je później, to miej na uwadze, że wpisy te mogą być już nieaktualne.


Photo by freestocks on Unsplash