Zwrot odsetek od wpłaconego poręczenia majątkowego
Czy w razie uniewinnienia w procesie karnym przysługuje Ci zwrot odsetek od wpłaconego poręczenia majątkowego?
Wyobraźmy sobie taką nierzadką sytuację:
Prokuratorka przedstawia Ci zarzut popełnienia przestępstwa i stosuje środek zapobiegawczy w postaci poręczenia majątkowego w wysokości 10.000 zł (poręczenie majątkowe jest potocznie nazywane kaucją). Wpłacasz tę kwotę na wskazany rachunek, który zgodnie z przepisami jest rachunkiem oprocentowanym. Po 8 latach procesu (co w polskich realiach wcale nie jest okresem rzadko spotykanym) zostajesz szczęśliwie prawomocnie uniewinniony przez sąd. Sąd zwraca Ci wpłacone wcześniej poręczenie majątkowe w wysokości 10.000 zł. Przez te 8 lat od tej kwoty urosło trochę odsetek, których sąd jednak Ci nie chce zwrócić.
Czy masz prawo domagać się zwrotu odsetek od wpłaconego poręczenia majątkowego?
Powyższy przykład może oczywiście dotyczyć środków pieniężnych wpłaconych na konto sum depozytowych w procesie karnym z innego tytułu – np. może to być zabezpieczenie majątkowe.
Odpowiedź na to pytanie powinna TEORETYCZNIE być prosta – tak, masz prawo odzyskać również odsetki od kwoty wpłaconej w toku procesu karnego, która następnie podlega zwrotowi, np. kwoty poręczenia majątkowego.
Niewątpliwie przecież to Ty nadal jesteś właścicielem rzeczy złożonej jako poręczenie majątkowe (kaucja). Dopiero prawomocne orzeczenie sądu o przepadku poręczenia majątkowego pozbawiałoby Cię prawa własności. A skoro nadal jesteś właścicielem tej kwoty, to jednym z uprawnień właściciela rzeczy jest pobieranie pożytków (art. 53 § 2 Kodeksu cywilnego). Pozbawienie Cię prawa do pobierania pożytków (odsetek) z rzeczy może nastąpić tylko na podstawie ustawy (art. 64 ust. 3 Konstytucji), a żaden z przepisów Kodeksu postępowania karnego lub innej ustawy nie stanowi, że odsetki te Ci się nie należą.
Czyli – gdybyśmy żyli w idealnym świecie, to odsetki od wpłaconych kwot w toku procesu karnego, które następnie podlegają zwrotowi, powinny być także zwracane właścicielowi. Ale żyjemy w Polsce i w praktyce często wygląda to inaczej.
Czy są w ogóle jakieś przepisy, które regulują zwrot odsetek od wpłaconego poręczenia majątkowego?
Tak, ale są to przepisy, które znajdują się w rozporządzeniu, a nie w ustawie. Najpierw taki przepis znajdował się w § 18 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia gospodarki finansowej i działalności inwestycyjnej sądów powszechnych, który stanowił, że oprocentowanie sum depozytowych sądów złożonych w związku z postępowaniem karnym, karnym skarbowym, administracyjnym, cywilnym oraz w sprawach o wykroczenia stanowi dochody budżetu. Czyli to w akcie prawnym o randze rozporządzenia – wbrew przepisowi art. 64 ust. 3 Konstytucji – ustawodawca zdecydował się pozbawić właścicieli wpłacanych kwot odsetek.
Przepis ww. rozporządzenia został uznany za niezgodny z Konstytucją na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego 4 września 2006 r., U 7/05.
Jest to wyrok z 2006 r., czyli sprzed ponad 15 lat. Co się stało z odsetkami od tej pory? Wymieniony przeze mnie wyżej przepis rozporządzenia utracił moc 14 września 2006 r. w związku ze wspomnianym wyrokiem TK. Otóż – minister sprawiedliwości wydaje kolejne rozporządzenia, w których znajduje się taki sam przepis, że oprocentowanie sum depozytowych stanowi dochód budżetu państwa. Taki sam przepis został zawarty w obowiązującym rozporządzeniu ministra sprawiedliwości z 19 grudnia 2012 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia gospodarki finansowej i działalności inwestycyjnej sądów powszechnych (§ 17 ust. 5) – pomimo że po wyroku TK w sprawie U 7/05 oczywistym jest, że przepis o takiej treści jest niekonstytucyjny, ponieważ własność NIE może być ograniczona na podstawie rozporządzenia, tylko na podstawie ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności (art. 64 ust. 3 Konstytucji).
Co powinien zrobić w tym wypadku sąd?
W idealnym świecie sąd powinien pominąć niekonstytucyjny przepis § 17 ust. 5 ministra sprawiedliwości z 19 grudnia 2012 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia gospodarki finansowej i działalności inwestycyjnej sądów powszechnych.
Aktualnie nie ulega wątpliwości (czy też – nie powinno ulegać wątpliwości), że sąd może w procesie karnym pominąć niekonstytucyjne akty podustawowe, ponieważ sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom – art. 178 ust. 1 Konstytucji (M. Florczak-Wątor [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. II, red. P. Tuleja, LEX/el. 2021, teza 4 art. 7), a przepisy Konstytucji należy stosować bezpośrednio (art. 8 ust. 2 Konstytucji). Współcześnie nie budzi zastrzeżeń, że działania sądów nie ograniczają się do rozstrzygania sporów na podstawie ustawy pomiędzy jednostkami, ale również polegają na rozwiązywaniu sporów przy wykorzystaniu norm konstytucyjnych, zaś „stosowanie konstytucji przez sądy służy nie tylko realizacji uprawnień obywatelskich składających się na konstytucyjne prawo do sądu, ale przede wszystkim jest instrumentem umożliwiającym realizację roszczenia do słuszności prawa oraz sprawiedliwości rozstrzygnięcia” (M. Gutowski, P. Kardas, Spory ustrojowe a kompetencje sądów [Granice bezpośredniego stosowania konstytucji], Palestra 2017, s. 37; zob. także wyrok SA we Wrocławiu z 27 kwietnia 2017 r., II AKa 213/16).
Obecnie w polskim systemie prawa nie obowiązuje żadna ustawa, w świetle której byłoby dopuszczalne traktowanie oprocentowania sum depozytowych złożonych w związku z postępowaniem karnym jako dochodów budżetu, tj. nie istnieje żaden przepis rangi ustawowej, który pozwalałby na pozbawienie kogokolwiek odsetek od kwot pieniężnych przechowywanych na rachunku depozytowym prokuratury lub sądu.
Wiem, że to, co napisałam jest trochę skomplikowane 🥸. Przy kwotach niższego rzędu odzyskanie odsetek i kierowanie pism do prokuratury/sądu o ich zwrot może okazać się nieopłacalne (chociażby dlatego, że Twoje wynagrodzenie za sporządzanie takich pism będzie przewyższać kwotę odsetek). Jednak przy wyższych kwotach, które były przetrzymywane latami na rachunkach sum depozytowych, wysokość odsetek może być znaczna. I wtedy być może mój dzisiejszy wpis pomoże Ci w walce o ich zwrot.
adw. dr Joanna Machlańska
Potrzebujesz wsparcia prawnego? Skontaktuj się ze mną:
kancelaria@adwokatmachlanska.pl
Niniejszy blog zawiera jedynie treści o charakterze ogólnym. Wpisy umieszczone na tym blogu nie stanowią porady prawnej, opinii prawnej lub wiążącej wykładni prawa i nie mogą być podstawą do podejmowania decyzji w konkretnych sytuacjach. Joanna Machlańska prowadząca działalność gospodarczą pod firmą Kancelaria Adwokacka adwokat Joanna Machlańska z siedzibą w Krakowie nie odpowiada za treść niniejszego bloga w zakresie, w jakim inne osoby mogłyby doznać jakiejkolwiek szkody w związku z podjęciem jakichkolwiek działań lub zaniechaniem podjęcia jakichkolwiek działań. Wpisy umieszczone na blogu zostały oparte o przepisy obowiązujące w chwili opublikowania wpisów. Jeśli czytasz je później, to miej na uwadze, że wpisy te mogą być już nieaktualne.
Photo by micheile henderson on Unsplash
Może Ci się spodobać
O coraz węższym prawie do obrony
Tymczasowe aresztowanie w sprawach gospodarczych
