Obowiązek naprawienia szkody w procesie karnym
Od 1 lipca 2015 r. w sposób znaczący zmieniły się zasady orzekania obowiązku naprawienia szkody w postępowaniu karnym. Co więcej, zmieniła się sama istota obowiązku naprawienia szkody, który dotychczas był traktowany jako środek karny, a aktualnie stanowi środek kompensacyjny, co oznacza, że jego zadaniem jest rekompensata szkody lub krzywdy, które zostały wyrządzone przestępstwem. Modyfikacja przepisów oznacza jednocześnie, że począwszy od 1 lipca 2015 r., funkcją kar (dożywotnie pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, pozbawienie wolności, ograniczenie wolności, grzywna) w Kodeksie karnym nie jest już wynagrodzenie zaistniałej szkody.
Za jakie przestępstwa może zostać orzeczony obowiązek naprawienia szkody?
Kodeks karny nie zawiera katalogu przestępstw, za które może zostać wymierzony obowiązek naprawienia szkody, co wskazuje na to, że może zostać wymierzony za jakiekolwiek przestępstwo, o ile przestępstwo to skutkowało wyrządzeniem szkody. Należy pamiętać, że nałożenie omawianego środka jest możliwe w przypadku skazania sprawcy bądź warunkowego umorzenia postępowania. Tym samym nie jest możliwe wymierzenie obowiązku naprawienia szkody w razie uniewinnienia. Pragnę jednak zwrócić uwagę, że jeśli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono (np. w postępowaniu cywilnym – odszkodowawczym), wówczas sąd w procesie karnym nie będzie mógł nałożyć na sprawcę obowiązku naprawienia szkody (art. 415 § 1 Kodeksu postępowania karnego).
Jeśli chodzi o przestępstwa gospodarcze, to najczęściej obowiązek naprawienia szkody jest orzekany za przywłaszczenie i sprzeniewierzenie (art. 284 § 1 i 2 k.k.), oszustwo (art. 286 § 1 k.k.), nadużycie zaufania (art. 296 k.k.) czy wyłudzenie odszkodowania (art. 298 § 1 k.k.).
Co obejmuje obowiązek naprawienia szkody?
Co prawda Kodeks karny nie przewiduje definicji szkody, to jednak przyjmuje się, że obowiązek jej naprawienia obejmuje zarówno szkodę materialną, jak i krzywdę (szkodę niematerialną).
O ile do wejścia w życie nowelizacji z 1 lipca 2015 r. większość sądów stało na stanowisku, że nie jest możliwe zasądzenie odsetek od kwoty stanowiącej obowiązek naprawienia szkody, to już po tej dacie sądy stwierdzają, że jest to możliwe z uwagi na to, że obowiązek ten uzyskał cywilnoprawny charakter. Jednakże orzekając o odsetkach, w każdym przypadku należy mieć na uwadze datę popełnienia czynu. Jeśli przestępstwo zostało popełnione przed 1 lipca 2015 r., to zastosowanie mają stare zasady (brak odsetek), a jeśli zostało popełnione później, to sąd w postępowaniu karnym może orzekać o odsetkach.
Kto może złożyć wniosek o obowiązek naprawienia szkody?
Zazwyczaj to sam pokrzywdzony składa taki wniosek. Jednakże trzeba pamiętać, że z chwilą złożenia takiego wniosku pokrzywdzony nie staje się automatycznie stroną postępowania karnego. Stanie się nią dopiero z chwilą złożenia oświadczenia o chęci występowania w procesie w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
Zgodnie z art. 52 § 1 Kodeksu postępowania karnego w razie śmierci pokrzywdzonego prawo do złożenia takiego wniosku uzyskują jego osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu. Zaznaczam jednak, że nie jest możliwe orzeczenie zadośćuczynienia na rzecz spadkobierców pokrzywdzonego.
W każdym przypadku taki wniosek może sporządzić również prokurator.
Kiedy należy złożyć wniosek o obowiązek naprawienia szkody?
Wniosek ten trzeba złożyć przed zamknięciem przewodu sądowego na rozprawie, czyli aż do chwili poprzedzającej mowy końcowe stron.
adwokat Joanna Machlańska
Potrzebujesz wsparcia prawnego? Skontaktuj się ze mną:
Może Ci się spodobać
Czym jest i wobec kogo można zastosować przepadek?
