podrabianie dokumentów

9 faktów o opinii biegłego w sprawach o podrobienie dokumentów

Jako adwokat widziałam już dziesiątki opinii biegłych dotyczących tego, czy określony podpis lub dokument został podrobiony, dlatego w tym wpisie chcę podzielić się z Tobą praktyczną wiedzą na ten temat. Jeżeli chcesz się dowiedzieć więcej na temat samego przestępstwa podrabiania dokumentów, to zachęcam do przeczytania poprzedniego posta [KLIK].

Kto bada, czy dokument został podrobiony?

Zajmuje się tym biegły z zakresu badania pisma ręcznego i dokumentów powoływany w procesie karnym przez organ postępowania przygotowawczego (funkcjonariusza Policji, prokuratora) lub przez sąd. W tym celu może być powołany jeden biegły lub instytucja naukowa (np. Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie).

W praktyce oznacza to, że sprawy karne o podrobienie podpisów lub dokumentów zazwyczaj są „rozstrzygane” przez biegłych, którzy badają, czy kwestionowane podpisy zostały podrobione, a następnie wydają na ten temat opinię. Ani Policja, ani prokuratura, ani sąd karny nie posiada specjalistycznej wiedzy oraz sprzętu, by stwierdzić, czy podpis został podrobiony, a następnie, by stwierdzić, kto podrobił podpis.

Ciekawostka: w języku potocznym często twierdzi się, że to grafolog zajmuje się badanie autentyczności podpisów. Jest to błąd. Grafolog zajmuje się psychologiczną analizą pisma, czyli np. stwierdza, że pismo pochodzi od rozrzutnego ekstrawertyka.

Etapy badania autentyczności podpisów przez biegłego w procesie karnym

Badanie autentyczności podpisów sprowadza się do tego, że biegły porównuje (rzekomo) podrobione podpisy lub dokumenty z podpisami lub pismami, które nie zostały podrobione. Musi zatem dysponować:

  1. materiałem dowodowym, na który składają się kwestionowane dokumenty, podpisy,
  2. materiałem porównawczym, na który składają się:
  • oryginalne (niepodrobione) podpisy osoby, której podpis został (rzekomo) podrobiony,
  • oryginalne podpisy osób podejrzewanych o podrobienie tego podpisu.

W jaki sposób gromadzony jest materiał porównawczy?

Oryginalne (niepodrobione) podpisy, z którymi będzie porównywany (rzekomo) podrobiony podpis gromadzone są w dwojaki sposób.

Po pierwsze, jest to pismo, które jest pobierane od konkretnych osób na potrzeby wydawania opinii przez biegłego. Czyli – tak, jak np. w sprawach o przestępstwa jazdy autem pod wpływem alkoholu badana jest zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu – tak w sprawach o podrobienie podpisów pobierane są próbki pisma.

Próbki pisma w postępowaniu karnym powinny być pobierane przez bezstronny i wyspecjalizowany podmiot, jakim są biegli, a nie np. przez funkcjonariusza Policji. Pobieranie próbek pisma polega po prostu na pisaniu tekstu podyktowanego przez biegłego. Będzie to przede wszystkim kreślenie podpisu, który został podrobiony. Jeśli to np. Pafnucy Trele zawiadomił prokuratora, że według niego to Alfreda Morele podrobiła jego podpis, to biegły poprosi o to, by Alfreda w jego obecności nakreśliła wiele razy podpis „Pafnucy Trele”. Powinny być to zarówno podpisy pisane drukowanymi literami, jak i „normalnymi” literami, parafki, skróty, itd. Poza tym biegły podyktuje wybrany przez siebie tekst (np. z gazety) do napisania przez Alfredę.

Na charakter pisma może mieć wpływ wiele różnych czynników, jak: pozycja piszącego, podłoże, na którym pisze, ręka, której używa, czy piszący korzysta z okularów. Z tego względu pobieranie próbek pisma powinno uwzględniać te czynniki i biegły powinien poprosić Alfredę, by składała podpisy przy uwzględnieniu tych czynników.

Po drugie, biegły będzie porównywał (rzekomo) podrobione podpisy z podpisami, które nie zostały sporządzone na jego polecenie, tylko wcześniej złożone „w sposób naturalny” podpisy (w toku życia codziennego). Profesjonalna nazwa dla takich podpisów lub dokumentów to „materiał bezwpływowy”. Takimi dowodami w sprawach karnych najczęściej są:

  • podpisy znajdujące się na pismach procesowych lub pod protokołami przesłuchania,
  • podpisy związane z ubieganiem się o wydanie dowodu osobistego, np. wniosek o wydanie dowodu,
  • podpisy związane z ubieganiem się o wydanie paszportu,
  • podpisy uzyskane z miejsca pracy określonej osoby.

Pozyskanie tych podpisów polega na tym, że policjant lub prokurator zwraca się do urzędów, pracodawców o przekazanie oryginałów dokumentów, na których znajdują się podpisy danej osoby. W ciągu życia podpisujemy różne dokumenty i właśnie ten fakt zostaje wykorzystany w procesie karnym. Zgromadzenie tych dowodów – dokumentów, które w przeszłości określona osoba sporządzała w sposób naturalny – jest konieczne, ponieważ – w przeciwieństwie do podpisów sporządzanych na polecenie biegłego – są one zazwyczaj sporządzane machinalnie, bez żadnego namysłu – tak, jak robimy to na co dzień. W przypadku zaś podpisów sporządzanych na polecenie biegłego istnieje prawdopodobieństwo, że nawet osoba, która w rzeczywistości nie podrobiła podpisów, ale jest o to podejrzewana, będzie podpisywać się w sposób nienaturalny ze względu na stres.

Czy oddanie próbek pisma na polecenie biegłego lub policjanta jest obowiązkowe?

Kwestia ta wymaga szerszego omówienia i opiszę ją dokładnie w kolejnym wpisie na blogu na temat obrony w sprawach o podrobienie podpisów. Stay tuned!

Czy biegły z zakresu pisma może zbadać, czy został sfałszowany podpis na skserowanym dokumencie?

W niektórych sprawach jedynym dowodem na (rzekome) podrobienie podpisu jest ksero dokumentu, a nie jego oryginał. Część biegłych podejmuje się zbadania, czy podpis na skserowanym lub zeskanowanym dokumencie został podrobiony. Badanie kserokopii może być jednak obarczone błędem. Z tego względu chociażby Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie kwalifikuje do analizy wyłącznie oryginały dokumentów.

W jaki sposób biegły z zakresu pisma bada autentyczność podpisów?

Autentyczność kwestionowanych podpisów powinna być badana za pomocą specjalistycznego sprzętu, m.in.:

  • mikroskopu, który pozwala na obserwację dokumentów w powiększeniu i badanie pisma przy oświetleniu padającym pod różnymi kątami,
  • komparatora spektralnego, który umożliwia badanie dokumentów w świetle ultrafioletowym,
  • programu graficznego, który pozwala na wykonywanie pomiarów, np. odległości pomiędzy literami w wyrazie.

Ocena materiału dowodowego – opinia biegłego w sprawie podrobienia podpisu

Po pierwsze, biegły z zakresu pisma powinien ustalić, czy kwestionowane podpisy w ogóle zostały podrobione. W tym celu porównuje (rzekomo) podrobione dokumenty z pismem osoby, której podpisy miałyby być sfałszowane. Jeśli stwierdzi, że podpisy zostały sfałszowane, to przechodzi do kolejnej fazy opinii – czyli badania, czy któraś z osób podejrzewanych o podrobienie podpisu mogła to zrobić.

Na tym etapie biegły opisuje cechy charakterystyczne pisma osoby, której podpis podrobiono oraz pisma osób podejrzewanych o sfałszowanie podpisów oraz ocenia, czy została zgromadzona wystarczająca liczba dokumentów i pism pozwalająca na porównanie podpisów. Następnie porównuje te podpisy – wymienia cechy wspólne i różniące poszczególne podpisy, badając m.in. nachylenie pisma, wielkość pisma, kształt liter, sposób łączenia liter, siłę nacisku przy pisaniu, szybkość pisania, czytelność pisma.

Czy biegły z zakresu pisma może kategorycznie przesądzić kto podrobił podpis?

Po porównaniu podpisów biegły z zakresu pisma jest zobowiązany do wskazania wniosków. Złożony mechanizm powstawania pisma, na który składa się szereg różnych czynników, jak m. in. pozycja piszącego, rodzaj podłoża, korzystanie przez piszącego z okularów korekcyjnych, wiek, choroby, zmęczenie, stres, powoduje, że nie da się kategorycznie przesądzić, że np. z 100% pewnością pismo Pafnucego Trele podrobiła Alfreda Morele. Dodatkowo, osoba, która podrabia podpis, robi to świadomie i może świadomie kształtować podrabiany podpis, co rodzi kolejne trudności. Te właściwości pisma powodują, że rzadko da się z absolutną pewnością stwierdzić, kto podrobił podpis. Pismo – w przeciwieństwie do takich dowodów, jak materiał DNA – nie jest w 100% „pewnym” dowodem. Nie zapominajmy też, że charakter pisma zmienia się z wiekiem, więc jeśli biegły porówna pisma tej samej osoby z 2021 r. z podpisem pod wnioskiem o wydanie dowodu z osobistego z 1990 r. może okazać się, że są to zupełnie różne pisma.

Z tych względów najczęściej biegli z zakresu pisma są w stanie jedynie wskazać stopień prawdopodobieństwa sfałszowania podpisu, np. poprzez stwierdzenie, że:

„podpisy na dokumentach z wysokim stopniem prawdopodobieństwa zostały wykonane przez …”

„nie można potwierdzić ani wykluczyć … jako wykonawcy podpisów”.

Czy wydanie niekorzystnej opinii o podrobieniu podpisu zawsze prowadzi do skazania?

Jeśli w sprawie karnej biegły z zakresu pisma stwierdził, że to konkretna osoba jest autorem podrobionego podpisu, nie oznacza to automatycznie, że dojdzie do skazania za przestępstwo fałszerstwa. Jedna opinia nie przesądza w każdym przypadku o wyniku procesu karnego. Pozwolę sobie jednak nie upubliczniać know-how dotyczącego prowadzenia tego typu spraw 😉


Photo by Justin Case on Unsplash


adwokat doktor Joanna Machlańska

Potrzebujesz wsparcia prawnego? Skontaktuj się ze mną:

kancelaria@adwokatmachlanska.pl www.adwokatmachlanska.pl