Wszystko, co chcieliście wiedzieć o przestępstwie szpiegostwa, ale baliście się zapytać

Szpiegostwo jest przestępstwem, które niewątpliwie budzi szczególne zainteresowanie i emocje – przede wszystkim przez aurę tajemniczości, jaką je otacza. Równie „tajemnicze” są procesy karne o z udziałem (rzekomych) szpiegów w Polsce, gdyż sądy w tych sprawach wyłączają jawność rozprawy, uzasadniając to ważnym interesem państwa (czy robią to słusznie – to już inna sprawa). Wówczas tylko ogłoszenie wyroku odbywa się z udziałem publiczności. Poza tym w sprawach karnych o szpiegostwo część akt jest tajna – zazwyczaj Służba Kontrwywiadu Wojskowego nadaje materiałom sprawy klauzulę „ściśle tajne” i „tajne”, co tym bardziej sprawia, że sprawy te stają się „tajemnicze”.

Choć mam doświadczenie w prowadzeniu spraw karnych o szpiegostwo, to z powyższych względów nie mogę podzielić się tym doświadczeniem na konkretnych przypadkach, m.in. tym, jakie dowody gromadzone są przeciwko (rzekomym) szpiegom i w jaki sposób służby gromadzą te dowody. Natomiast mogę podzielić się wiedzą, za co odpowiada szpieg w Polsce, czyli – czym tak naprawdę jest szpiegostwo w rozumieniu Kodeksu karnego?

Zmiany w odpowiedzialności karnej dla szpiegów w Polsce od 1 października 2023 r.

Zanim jednak napiszę na czym polega przestępstwo szpiegostwa, muszę najpierw wspomnieć o nowelizacji Kodeksu karnego, która weszła w życie 1 października 2023 r., bo będzie miało to przełożenie na mój wpis. Wówczas wprowadzone zostały całkiem nowe odmiany szpiegostwa i zaostrzono kary za już istniejące przestępstwa.

Główna zasada prawa karnego jest taka, że jeśli dochodzi do nowelizacji Kodeksu karnego na niekorzyść sprawców (w tym przypadku – szpiegów), np. jeśli dochodzi do zaostrzenia kar, to sąd jest zobowiązany orzekać na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów, jeśli były one korzystniejsze dla sprawcy (art. 4 § 1 k.k.). Podstawowe znaczenie ma tu czas popełnienia przestępstwa. W wypadku szpiegostwa – jeśli szpieg zakończył swoje działanie przed 1 października 2023 r., to sąd musi stosować przepisy obowiązujące przed 1 października 2023 r., ponieważ są one zasadniczo korzystniejsze dla szpiega i nie ma tutaj znaczenia, że sąd wydaje wyrok długo po 2023 r. Natomiast jeśli szpieg zakończył swoje działanie po 1 października 2023 r., to sąd będzie stosował wyłącznie przepisy obowiązujące po tej dacie. Z tego względu w dalszej części wpisu znajdziesz rozróżnienie w zakresie przepisów, które będzie mógł stosować sąd – w zależności od tego, kiedy doszło do popełnienia szpiegostwa.

Dodatkowo 1 października 2023 r. dodano do Kodeksu karnego 5 nowych form szpiegostwa, które zostały dodane do Kodeksu 1 października 2023 r. (art. 130 § 5 – § 9 k.k.). O tych nowych rodzajach szpiegostwa napiszę w kolejnym wpisie. Dziś zajmę się 4 formami przestępstwa szpiegostwa, które obowiązują już od chwili wejścia w życie Kodeksu karnego, czyli od 1998 r.

Branie udziału w działalności obcego wywiadu albo działanie na jego rzecz, przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej – szpiegostwo z art. 130 § 1 k.k.

Branie udziału w działalności obcego wywiadu albo działanie na jego rzecz, przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej to tzw. podstawowy typ szpiegostwa.

Braniem udziału w działalności obcego wywiadu są wszelkiego rodzaje świadoma aktywna współpraca z obcym wywiadem – przy jednoczesnej przynależności do „siatki” tworzącej zorganizowaną działalność. Oznacza to, że jeśli ktoś nie należy do struktur organizacyjnych obcego wywiadu, to nie można mówić, że bierze w nim udział.

Działanie na rzecz obcego wywiadu nie wymaga już natomiast takiej przynależności – wystarczy sama świadoma aktywność na rzecz obcego wywiadu.

W obu przypadkach przestępstwo stanowi tylko takie zachowanie, które równocześnie jest skierowane przeciwko interesom Polski. Z treści przepisu art. 130 § 1 k.k. wynika, że samo faktycznie bycie szpiegiem w Polsce – np. jako agent, rezydent czy osoba werbująca innych szpiegów – NIE może prowadzić do skazania za szpiegostwo, jeśli taka aktywność nie było skierowana przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej (orazewentualnie jeśli aktywność nie była skierowana na szkodę państwa sojuszniczego, a państwo to zapewnia wzajemność, co wynika z art. 138 § 2 k.k.).

Jeśli zatem Polska oraz jej organy nie chronią np. pewnych informacji, terenów, sprzętu, nie uznają ich za istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa i obronności kraju, niepodległości, integralności terytorialnej czy konstytucyjnych organów, to NIE ma mowy o możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za szpiegostwo w Polsce osoby, która podejmuje różnego rodzaju – na pierwszy rzut oka „przestępczą” – aktywność w odniesieniu do tych niechronionych okoliczności. Jeśli elementy te nie mają znaczenia dla Polski, to „interesowanie się” nimi – nawet przez osobę, która należy do obcego wywiadu – NIE stanowi przestępstwa.

Z treści art. 130 § 1 k.k. wynika, że musimy mieć jeszcze do czynienia z „obcym wywiadem”. Za „obcy wywiad” uznaje się służby, które są „wyspecjalizowane w uzyskiwaniu, gromadzeniu i opracowywaniu tajnych informacji dla wykorzystania przez państwo lub organizację międzynarodową w celu wojskowym, politycznym lub gospodarczym” (M. Budyn-Kulik [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2024, art. 130). Z tego wynika istotna kwestia – mowa jest tutaj o „tajnych” informacjach. Oznacza to, że zagraniczne instytucje, które zbierają informacje w sposób jawny, na podstawie ogólnie dostępnych źródeł (chociażby w Internecie), nie mogą być uznane za „obcy wywiad”.

Jak widzisz, już w przypadku „podstawowego” rodzaju szpiegostwa musi być spełniony szereg warunków, by móc kogoś skazać za to przestępstwo.

Kara za szpiegostwo z art. 130 § 1 k.k.

W związku ze wspomnianą nowelizacją zostały zaostrzone kary za szpiegostwo. Za czyny popełnione do 30 września 2023 r. za ten podstawowy typ wobec szpiega w Polsce sąd może wymierzyć karę od 1 roku do 10 lat pozbawienia wolności. Natomiast za czyny popełnione od 1 października 2023 r. kara ta może wynieść od 5 do 30 lat pozbawienia wolności.

Branie udziału w działalności obcego wywiadu albo działanie na jego rzecz i jednoczesnej udzielanie temu wywiadowi wiadomości, której przekazanie może wyrządzić szkodę Rzeczypospolitej Polskiej – szpiegostwo z art. 130 § 2 k.k.

Kolejny rodzaj przestępstwa szpiegostwa w Polsce polega na dodatkowym udzielaniu obcemu wywiadowi wiadomości, której przekazanie może wyrządzić szkodę Rzeczypospolitej Polskiej. By mówić o odpowiedzialności karnej za ten rodzaj szpiegostwa, przekazywana obcemu wiadomość musi spełniać następujące cechy:

musi zawierać wiadomości o faktach, które ze względu na zawarty w nich zasób wiedzy mogą być przydatne obcemu wywiadowi (czyli nie może być to jakakolwiek wiadomość),
musi faktycznie dojść do przekazania tej wiadomości,
wiadomość ta może wyrządzić szkodę Polsce.

Kara za szpiegostwo z art. 130 § 2 k.k.

Jeśli czyn z art. 130 § 2 k.k. został popełniony do 30 września 2023 r., to sąd może orzec karę pozbawienia wolności od 3 do 15 lat. Natomiast w wypadku czynów popełnionych po tej dacie może wchodzić w grę kara pozbawienia wolności od 8 do 30 lat albo kara dożywotniego pozbawienia wolności.

Zgłoszenie gotowości działania na rzecz obcego wywiadu przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, gromadzenie wiadomości w celu udzielenia obcemu wywiadowi wiadomości, których przekazanie może wyrządzić szkodę Rzeczypospolitej Polskiej, przechowywanie lub wchodzenie do systemu informatycznego w celu uzyskania tych wiadomości, w celu udzielenia obcemu wywiadowi – art. 130 § 3 k.k.

Jak widzisz, kolejne przestępstwo popełnione przez szpiega w Polsce może polegać na kilku różnych czynnościach. Mają jednak wspólną cechę – są to czynności przygotowawcze do przestępstw szpiegowskich z art. 130 § 1 k.k. lub z art. 130 § 2 k.k.

Pierwsza z czynności szpiegowskich – zgłoszenie gotowości działania na rzecz obcego wywiadu przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej oznacza zadeklarowania w jakiejkolwiek formie wobec uczestników obcego wywiadu gotowości podjęcia współpracy z takim wywiadem przeciwko Polsce.

Druga z czynności szpiegowskich – gromadzenie wiadomości w celu udzielenia obcemu wywiadowi wiadomości, których przekazanie może wyrządzić szkodę Polsce to zbieranie ich jakikolwiek sposób, np. posiadanie dokumentów, sporządzanie szkiców, itd. Natomiast przechowywanie tych wiadomości to przetrzymywanie nośników informacji, np. komputera, telefonu lub zapisu cyfrowego w chmurze.

Trzecia z czynności szpiegowskich – wejście do systemu informatycznego w celu udzielenia obcemu wywiadowi wiadomości, których przekazanie może wyrządzić szkodę Polsce to wejście do komputerowego nośnika informacji zarówno nielegalne (np. złamanie hasła), jak i legalnie.

Kara za szpiegostwo z art. 130 § 3 k.k.

W tym wypadku czas popełnienia tej odmiany szpiegostwa nie ma znaczenia, bo wspomniana nowelizacja nic w tym zakresie nie zmieniła. W tym wypadku sąd może orzec karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Ewentualnie gdyby wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 4 miesięcy (nieodpłatne prace na cele społeczne) albo grzywnę nie niższą od 150 stawek dziennych, co wynika z art. 37a § 1 k.k.

Organizacja lub kierowanie działalnością obcego wywiadu przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej – szpiegostwo art. 130 § 4 k.k.

Organizowanie działalności obcego wywiadu przeciwko Polsce to coś więcej niż samo przekazywanie wiadomości obcemu wywiadowi. Organizacja działalności obcego wywiadu oznacza podjęcie aktywnej roli w zakresie ustalania sposób działalności szpiegowskiej czy form jej prowadzenia, tworzenie struktur personalnych lub administracyjnych działalności szpiegowskiej. Są to zachowania prowadzące do utworzenia organizacji szpiegowskiej, np.:

„tworzenie systemu powiązań informacyjnych między poszczególnymi osobami współpracującymi czy mającymi współpracować z wywiadem,
wyznaczenie zadań poszczególnym współpracownikom,
oznaczenie sposobów kontaktowania się,
zaopatrywanie siatki szpiegowskiej w środki ułatwiające jej działalność,
werbowanie nowych agentów,
szkolenie agentów,
dostarczanie im technicznych środków działalności,
zbieranie informacji od agentów” (P. Kardas [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Część I. Komentarz do art. 117-211a , red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017, art. 130).

Natomiast kierowanie działalnością obcego wywiadu przeciwko Polsce zakłada zajmowanie pozycji nadrzędnej w stosunku do pozostałych osób w organizacji szpiegowskiej. Polega na koordynowaniu funkcjonowania poszczególnych agentów, wywieranie wpływu, wyznaczanie zadań wywiadu, nadawanie im kierunku.

By było możliwe pociągnięcie do odpowiedzialności karnej szpiega w Polsce za przestępstwo polegające na organizacji lub kierowaniu działalnością obcego wywiadu, czynności te muszą odnosić się wyłącznie do działalności obcego wywiadu, o której mowa w art. 130 § 1 k.k., co wynika wprost z treści przepisu art. 130 § 4 k.k. („Kto działalność obcego wywiadu, o której mowa w § 1, organizuje lub nią kieruje”). Oznacza to, że NIE stanowi obecnie przestępstwa szpiegostwa polegającego na organizacji lub kierowaniu działalnością obcego wywiadu, jeśli zachowania te miałyby odnosić odnosić do wyżej opisanych czynności z art. 130 § 2 k.k. bądź z art. 130 § 3 k.k.

Kara za szpiegostwo z art. 130 § 4 k.k.

Zarówno przed, jak i po wspomnianej nowelizacji, organizacja lub kierowanie działalnością obcego wywiadu wiąże się z możliwością wymierzenia najsurowszej kary w porównaniu z pozostałymi rodzajami szpiegostwa w Polsce, co jest związane z jego większą społeczną szkodliwością.

Jeśli czyn z art. 130 § 4 k.k. został popełniony do 30 września 2023 r., to sąd może orzec karę pozbawienia wolności w wymiarze od 5 do 15 lat albo karę dożywotniego pozbawienia wolności. W wypadku czynów popełnionych po tej dacie może wchodzić w grę kara pozbawienia wolności od 10 do 30 lat albo kara dożywotniego pozbawienia wolności.

adw. dr Joanna Machlańska

Potrzebujesz wsparcia prawnego? Skontaktuj się ze mną:

kancelaria@adwokatmachlanska.pl

www.adwokatmachlanska.pl

Niniejszy blog zawiera jedynie treści o charakterze ogólnym. Wpisy umieszczone na tym blogu nie stanowią porady prawnej, opinii prawnej lub wiążącej wykładni prawa i nie mogą być podstawą do podejmowania decyzji w konkretnych sytuacjach. Joanna Machlańska prowadząca działalność gospodarczą pod firmą Kancelaria Adwokacka adwokat Joanna Machlańska z siedzibą w Krakowie nie odpowiada za treść niniejszego bloga w zakresie, w jakim inne osoby mogłyby doznać jakiejkolwiek szkody w związku z podjęciem jakichkolwiek działań lub zaniechaniem podjęcia jakichkolwiek działań. Wpisy umieszczone na blogu zostały oparte o przepisy obowiązujące w chwili opublikowania wpisów. Jeśli czytasz je później, to miej na uwadze, że wpisy te mogą być już nieaktualne.

Photo by Ghavam Cheraghali on Unsplash